Μαντζούκας, Ζούγρης και Αβδάλας αποτελούν τα τελευταία και πιο ηχηρά ονόματα από την Ελλάδα που αποφάσισαν να συνεχίσουν την πορεία τους στο πανεπιστημιακό πρωτάθλημα με ποσά που σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζουν και το 1 εκατ. ευρώ.
Τα νέα αυτά πολύ σημαντικά δεδομένα απασχόλησαν και την ελληνική πανεπιστημιακή κοινότητα, με ομάδα επιστημόνων* να πραγματοποιεί εις βάθος έρευνα για το NIL και τις επιπτώσεις του στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.
Οπως τονίζεται σε αυτή:
«Η απόφαση της Εθνικής Κολεγιακής Αθλητικής Ενωσης (NCAA) τον Ιούλιο του 2021 να υιοθετήσει την ενδιάμεση πολιτική για τα Δικαιώματα Ονόματος, Εικόνας και Ομοιότητας (Name, Image, and Likeness – NIL), η οποία επιτρέπει στους φοιτητές-αθλητές να αξιοποιούν εμπορικά την προσωπική τους αναγνωρισιμότητα, σηματοδότησε μια θεμελιώδη ανατροπή στον αμερικανικό κολεγιακό αθλητισμό. Ανατράπηκε το παραδοσιακό πρότυπο του “ερασιτέχνη-φοιτητή-αθλητή”, που επί δεκαετίες απαγόρευε κάθε οικονομική ανταμοιβή για την αθλητική δραστηριότητα. Ενδεικτικά, πριν από αυτή τη μεταρρύθμιση, ένας 18χρονος Ευρωπαίος ταλαντούχος αθλητής –ας πούμε, καλαθοσφαιριστής– είχε δύο βασικές επιλογές: είτε να υπογράψει επαγγελματικό συμβόλαιο με ευρωπαϊκή ομάδα, εισερχόμενος νωρίς στην επαγγελματική αγορά, είτε να επιλέξει το NCAA, όπου, παρά τη συμμετοχή του σε κορυφαίο αγωνιστικό επίπεδο, δεν είχε τη δυνατότητα να αποκομίσει κανένα οικονομικό όφελος – ούτε από χορηγίες ούτε από διαφημίσεις ούτε από την παρουσία του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μετά την εφαρμογή της πολιτικής NIL, ο ίδιος αθλητής μπορεί να συνδυάζει πλέον σπουδές και αγωνιστική δράση στις ΗΠΑ, ενώ ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα να υπογράφει χορηγικά συμβόλαια, να συμμετέχει σε διαφημιστικές καμπάνιες και να αξιοποιεί εμπορικά την προσωπική του επωνυμία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα έσοδα που μπορεί να αποκομίσει από αυτή τη νέα αγορά υπερβαίνουν κατά πολύ τις απολαβές ενός πρώιμου επαγγελματικού συμβολαίου στην Ευρώπη. Με αφετηρία τις Ηνωμένες Πολιτείες και την αναθεώρηση της έννοιας του ερασιτεχνισμού, το πλαίσιο NIL καθιστά πλέον δυνατή την εμπορική αξιοποίηση της προσωπικής επωνυμίας των φοιτητών-αθλητών, χωρίς να τίθεται εν αμφιβόλω η αθλητική τους ιδιότητα».
Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα για το παγκόσμιο μπασκετικό οικοσύστημα, το οποίο είναι διασπασμένο στην Ευρώπη και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα, η οποία είναι μια χώρα με σημαντική ιστορία στο άθλημα, που όμως βλέπει να χάνει τα σημαντικότερα ταλέντα της, το ένα πίσω από το άλλο.
Αν και αυτή η μεταρρύθμιση γεννήθηκε στο αμερικανικό ακαδημαϊκό περιβάλλον, έχει αρχίσει ήδη να προκαλεί τριγμούς στο παγκόσμιο αθλητικό οικοσύστημα, ιδίως στον τομέα της καλαθοσφαίρισης. Το άθλημα, με την παγκόσμια απήχησή του και τις αυξημένες αναπτυξιακές απαιτήσεις, βρίσκεται στην αιχμή της νέας εποχής, η οποία φέρει μαζί της σημαντικά οικονομικά και θεσμικά ερωτήματα για το ευρωπαϊκό και, κατ’ επέκταση, το ελληνικό μοντέλο ανάπτυξης.
Η ευρωπαϊκή προσέγγιση, που βασίζεται σε συλλόγους και ακαδημίες, έχει ιστορικά καλλιεργήσει και αναδείξει ταλέντα υψηλού επιπέδου, δημιουργώντας απευθείας διαδρομές προς το επαγγελματικό στερέωμα της καλαθοσφαίρισης και το NBA. Η Ελλάδα, με την πλούσια μπασκετική της παράδοση και τη διαχρονική επιτυχία σε συλλογικό και εθνικό επίπεδο, βρίσκεται πλέον ενώπιον μιας θεσμικής και αναπτυξιακής πρόκλησης.
Ωστόσο, η διασύνδεση μεταξύ αθλητικής αριστείας και οικονομικής επιβράβευσης δεν αποτελεί καινοφανές φαινόμενο. Ηδη από τον 6ο αιώνα π.Χ., οι νικητές των Πανελλήνιων Αγώνων, όπως οι Ολυμπιακοί, ελάμβαναν όχι μόνο συμβολικές τιμές—όπως ο κότινος της ελιάς στην Ολυμπία—αλλά και σημαντικά υλικά ανταλλάγματα, όπως χρηματικά βραβεία, φοροαπαλλαγές, δημόσιες τιμές και δια βίου σίτιση στο πρυτανείο. Η φήμη τους απαθανατιζόταν με αγάλματα και νικητήριους ύμνους, συχνά με τη στήριξη ευκατάστατων πατρώνων που επιζητούσαν κύρος μέσω της σχέσης τους με τον θρίαμβο. Η αθλητική δόξα, επομένως, δεν ήταν απλώς συμβολική, αλλά ήταν ουσιαστικά ένα νόμισμα ανταλλάξιμο με πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κεφάλαιο.
Η πολιτική NIL συνιστά τη σύγχρονη εκδοχή αυτής της δυναμικής, με τη διαφορά ότι η αποζημίωση εδράζεται πλέον στην ατομική εμπορευσιμότητα και εντάσσεται οργανικά στην αναπτυξιακή διαδικασία. Αυτό δημιουργεί νέες προκλήσεις για την ευρωπαϊκή καλαθοσφαίριση, η οποία καλείται να αναμετρηθεί όχι μόνο με τον αθλητικό ανταγωνισμό, αλλά και με τις νέες οικονομικές και συμβολικές προσφορές του αμερικανικού μοντέλου.
Τα προγράμματα του NCAA, μέσω της ισχυρής παρουσίας τους στα μέσα ενημέρωσης και της δυνατότητας οικονομικής αξιοποίησης των φοιτητών-αθλητών, καθίστανται πλέον εξαιρετικά ελκυστικά για τις οικογένειες των κορυφαίων Ευρωπαίων ταλέντων. Το αποτέλεσμα είναι μια δομική ανατροπή στον υπολογισμό κόστους-οφέλους της παραμονής εντός Ευρώπης, με πιθανές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα, τη θεσμική βιωσιμότητα και τη μακροχρόνια αναπτυξιακή στρατηγική των συλλόγων.
Υπερατλαντική Απόκλιση: Δομικές και Πολιτισμικές Αντιθέσεις
Για την πλήρη κατανόηση των συνεπειών της πολιτικής NIL, απαιτείται αναγνώριση των εννοιολογικών και θεσμικών διαφορών ανάμεσα στο κολεγιακό αθλητικό σύστημα των ΗΠΑ και το ευρωπαϊκό μοντέλο των συλλόγων. Αν και αμφότερα τα συστήματα αποσκοπούν στην ανάδειξη αθλητικού ταλέντου, διαφέρουν ριζικά ως προς την οργάνωση, το αξιακό υπόβαθρο και το ρυθμιστικό τους πλαίσιο.
Το NCAA χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτική διοίκηση, ενιαίους κανόνες επιλεξιμότητας και ένα ισχυρό αφήγημα περί ερασιτεχνισμού. Οι φοιτητές-αθλητές επωφελούνται από τη φήμη του πανεπιστημίου, υπερσύγχρονες υποδομές και υψηλή τηλεοπτική προβολή. Τα στοιχεία αυτά ενισχύουν την προσωπική τους εμπορευσιμότητα και καθιστούν ελκυστικό τον συνδυασμό αθλητισμού και εκπαίδευσης.
Αντιθέτως, η ευρωπαϊκή πραγματικότητα βασίζεται σε ένα περισσότερο κατακερματισμένο, συλλογικά προσανατολισμένο σύστημα, όπου οι νεαροί αθλητές εντάσσονται από νωρίς σε ημιεπαγγελματικά ή επαγγελματικά περιβάλλοντα. Ο ερασιτεχνισμός έχει περιορισμένο θεσμικό και πολιτισμικό έρεισμα, ενώ η εμπορευματοποίηση αποτελεί ήδη δομικό στοιχείο της αθλητικής πορείας.
Η άμεση μεταφορά του μοντέλου NIL στην Ευρώπη αποδεικνύεται προβληματική, καθώς απουσιάζει μια ενιαία ρυθμιστική αρχή που να μπορεί να επιβάλει ή να συντονίσει τέτοιου τύπου πολιτικές. Η πρακτική αδυναμία υιοθέτησης κοινών μηχανισμών οδηγεί σε αυξανόμενη ασυμμετρία και σε απώλεια ανταγωνιστικότητας έναντι του κολεγιακού αθλητισμού των ΗΠΑ.
Στρατηγικά, η πολιτική NIL δεν εισάγει την εμπορευματοποίηση στη ευρωπαϊκή καλαθοσφαίριση – εισάγει νέες μορφές ανταγωνιστικής ασυμμετρίας. Συγχωνεύοντας οικονομικά κίνητρα με εκπαιδευτικά προσόντα και παγκόσμια προβολή, το NCAA προσφέρει έναν ελκυστικό εναλλακτικό αναπτυξιακό δρόμο. Για τους Ευρωπαίους ενδιαφερόμενους, και ιδίως για τους ελληνικούς συλλόγους και τις ομοσπονδίες, αυτό καθιστά απαραίτητη μια δομική επανεκτίμηση του τρόπου με τον οποίο δημιουργείται, επικοινωνείται και διατηρείται η αξία εντός των δικών τους οικοσυστημάτων ταλέντων» (Σχήμα 1).
Πώς οι ΗΠΑ «κλειδώνουν» το μπάσκετ στα κολέγιά τους-1
Σχήμα 1. Εννοιολογική Απεικόνιση του Διατλαντικού Αντίκτυπου και της Στρατηγικής Αντίδρασης στην Πολιτική NIL του NCAA στην ελληνική και ευρωπαϊκή καλαθοσφαίριση. 1. Παρατηρούμενα Πρότυπα Κινητικότητας Αθλητών από την Ευρώπη προς την Κολεγιακή Καλαθοσφαίριση των ΗΠΑ ως Απόκριση στα Κίνητρα του NIL. 2. Πιθανές Συστημικές Επιπτώσεις στις Αγωγές Ανάπτυξης Ταλέντων, την Οικονομία των Συλλόγων και τη Θεσμική Σταθερότητα στο Ευρωπαϊκό Οικοσύστημα Καλαθοσφαίρισης. 3. Προτεινόμενες Αντιδράσεις των Εμπλεκόμενων Φορέων με Στόχο τη Διατήρηση της Ανταγωνιστικότητας και τον Μετριασμό των Επιπτώσεων των Ασυμμετριών που Προκαλεί η Πολιτική NIL. Ακρωνύμια—FIBA: Διεθνής Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης, NCAA: Εθνική Κολεγιακή Αθλητική Ενωση, NIL: Δικαιώματα Ονόματος, Εικόνας και Ομοιότητας.
Οικονομικές και Αναπτυξιακές Επιπτώσεις: Το Τριπλό Πλήγμα για την Ελληνική Καλαθοσφαίριση (Σχήμα 2)
Κι εδώ, βλέπουμε τα πρώτα πλήγματα στο ελληνικό μπάσκετ, το οποίο μοιραία δεν μπορεί να ακολουθήσει τα αμερικανικά βήματα:
«Η ανάδυση του NIL ως νόμιμου, θεσμοθετημένου μηχανισμού αποζημίωσης για τους φοιτητές-αθλητές δημιουργεί πολλαπλές πιέσεις στο ευρωπαϊκό μοντέλο, και δη στην ελληνική καλαθοσφαίριση. Οι ελληνικές ακαδημίες, που επενδύουν σε πρώιμο στάδιο με την προσδοκία αργότερης ενσωμάτωσης ή μεταγραφικών εσόδων, βλέπουν τη δυναμική αυτή να αποδυναμώνεται.
Η αμερικανική αγορά NIL, η οποία εκτιμάται ότι θα υπερβεί το 1 δισ. δολάρια ετησίως, έχει ήδη μετατρέψει φοιτητές-αθλητές σε επιρροές υψηλής αξίας. Περιπτώσεις elite αθλητών όπως του Aday Mara και η αυξανόμενη ροή Ευρωπαίων (όπως οι Dame Sarr, Luka Bogavac, Andrej Kostic, και Ivan Kharchenkov) προς κορυφαία προγράμματα NCAA —μεταξύ αυτών και Ελλήνων όπως οι Ζούγρης, Μαντζούκας και Αβδάλας—αναδεικνύουν μια δομική μετατόπιση.
Αυτή η “εκροή ταλέντου” επιφέρει μείωση της διαπραγματευτικής ισχύος των ελληνικών συλλόγων, αποδυναμώνει τα υφιστάμενα συμβατικά εργαλεία (ρήτρες, αποζημιώσεις), και οδηγεί σε αμυντική αύξηση των αμοιβών για νέους παίκτες. Σε ένα ήδη περιορισμένο οικονομικό περιβάλλον, αυτό συνιστά σοβαρή απειλή για τη βιωσιμότητα.
Παράλληλα, οι πρόωρες αποχωρήσεις νεαρών αθλητών διακόπτουν την αναπτυξιακή τους συνέχεια και διαβρώνουν την εσωτερική συνοχή των ακαδημιών. Η επανένταξη αθλητών που επιστρέφουν από τις ΗΠΑ συχνά προσκρούει σε διαφορές αγωνιστικής φιλοσοφίας, εισοδηματικών απαιτήσεων και επαγγελματικών προσδοκιών, δημιουργώντας επιπλέον τριβές».
Πώς οι ΗΠΑ «κλειδώνουν» το μπάσκετ στα κολέγιά τους-2
Σχήμα 2. Πιθανές Επιπτώσεις της Πολιτικής NIL του NCAA σε Τρεις Βασικές Ομάδες Εμπλεκόμενων Φορέων της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Καλαθοσφαίρισης: Αθλητές, Σύλλογοι και το Αθλημα στο Σύνολό του. Ακρωνύμια—NCAA: Εθνική Κολεγιακή Αθλητική Ενωση, NIL: Δικαιώματα Ονόματος, Εικόνας και Ομοιότητας.
Στρατηγική Προσαρμογή: Ποιο Μοντέλο για το Μέλλον;
Η πρόκληση του NIL φέρνει νεα δεδομένα τα οποία πρέπει να επανεκτιμηθούν από την Ευρώπη και τη FIBA, η οποία έχει ως προτεραιότητα τη διαφύλαξη των εθνικών οικοσυστημάτων. Τα πράγματα όμως δεν είναι και τόσο απλά.
«Η πολιτική NIL δεν είναι απλώς μια νέα μορφή αποζημίωσης, αλλά μια θεσμική και αξιακή πρόκληση που απαιτεί συνολική επανεκτίμηση του αναπτυξιακού μοντέλου στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Η διατήρηση των ταλέντων εντός των εθνικών οικοσυστημάτων απαιτεί συντονισμένες πρωτοβουλίες.
Προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η εισαγωγή προ-επαγγελματικών συμβολαίων με κίνητρα απόδοσης, αλλά και θεσμικά κατοχυρωμένα συστήματα αποζημίωσης κατάρτισης – στα πρότυπα της FIFA στο ποδόσφαιρο. Η Ελληνική Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης (ΕΟΚ) και οι ελληνικοί σύλλογοι μπορούν να εξετάσουν ένα εθνικό σχέδιο διατήρησης ταλέντων με οικονομικά και εκπαιδευτικά κίνητρα.
Η εκπαιδευτική διάσταση είναι επίσης κρίσιμη. Η σύμπραξη με πανεπιστήμια και η δημιουργία ακαδημαϊκών διαδρομών διπλής καριέρας μπορούν να προσφέρουν ένα ισχυρό αντίβαρο στην ελκυστικότητα των αμερικανικών προγραμμάτων.
Τέλος, η ενίσχυση της ενδοευρωπαϊκής κινητικότητας, η μεταρρύθμιση του συστήματος δανεισμού, και η προβολή ιστοριών επιτυχίας αθλητών που παρέμειναν στην Ευρώπη μπορούν να διαμορφώσουν μια νέα, θετική αφήγηση – μία που θα συνδυάζει αθλητική ποιότητα, εκπαιδευτικό υπόβαθρο και θεσμική σταθερότητα.
Ωστόσο, η αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης απαιτεί συντονισμένη πανευρωπαϊκή δράση. Ο διευθύνων σύμβουλος της EuroLeague, Παούλιους Μοτιεγιούνας, έχει αναγνωρίσει δημόσια την ανάγκη για συλλογικές πρωτοβουλίες, τονίζοντας ότι οι ad hoc προσπάθειες από μεμονωμένους συλλόγους είναι απίθανο να επαρκούν για να ανακόψουν την εκροή ταλέντων. Αντιμέτωποι με αυτή την αναδυόμενη απειλή, φορείς όπως η EuroLeague και η FIBA έχουν ήδη ξεκινήσει συζητήσεις με το NCAA σχετικά με τη διαδικασία των διεθνών μεταγραφών. Εξετάζονται συγκεκριμένα μέτρα, όπως η ενίσχυση του συστήματος αποζημιώσεων για τους συλλόγους που αναπτύσσουν παίκτες, η θέσπιση ορίων ηλικίας για αθλητική μετανάστευση εκτός Ευρώπης, καθώς και η θεσμοθέτηση ρυθμιστικών εργαλείων όπως το Πιστοποιητικό Μεταγραφής (Letter of Clearance), που μπορούν να χρησιμεύσουν ως θεμελιώδης μηχανισμός για την προστασία και την ενίσχυση των ευρωπαϊκών αναπτυξιακών προγραμμάτων.
Σε αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι, η Ελλάδα, με την ηγετική της θέση στην ευρωπαϊκή καλαθοσφαίριση, δεν θα πρέπει να έχει παθητικό ρόλο σαν ουραγός στο στίβο των εξελίξεων. Η αδράνεια ενέχει σοβαρούς κινδύνους για το μέλλον της εγχώριας παραγωγής ταλέντων και την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής καλαθοσφαίρισης. Κατ’ ακολουθίαν, η ανάληψη πρωτοβουλιών είναι επιτακτική».
Οι κορυφαίοι ελληνικοί σύλλογοι έχουν ακόμη τη δυνατότητα να δαπανούν δεκάδες εκατομμύρια για να αποκτούν ξένους αστέρες του μπάσκετ, όμως η Ελλάδα θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες διότι τα πρώτα «καμπανάκια» ήδη ηχούν δυνατά.
«Η πολιτική NIL του NCAA αποτελεί μια μεταμορφωτική εξέλιξη στον παγκόσμιο αθλητισμό, αναδιαμορφώνοντας την κινητικότητα των αθλητών και τη δημιουργία αξίας πολύ πέρα από το πλαίσιο των ΗΠΑ. Ενώ έχει τις ρίζες της σε αμερικανικά νομικά και πολιτιστικά πλαίσια, οι επιπτώσεις της αποσταθεροποιούν όλο και περισσότερο βασικούς πυλώνες της οικονομικής και αναπτυξιακής υποδομής της ευρωπαϊκής και ειδικότερα της ελληνικής καλαθοσφαίρισης. Καθώς οι πολιτικές του NCAA επιτρέπουν πλέον στους αθλητές να αξιοποιούν οικονομικά την προσωπική τους φήμη και αναγνωρισιμότητα κατά τα πρώτα, διαμορφωτικά τους χρόνια, προσφέρουν μια ελκυστική εναλλακτική λύση στις παραδοσιακές, επικεντρωμένες σε συλλόγους ευρωπαϊκές και ελληνικές διαδρομές, μετατοπίζοντας τον διατλαντικό διαγωνισμό ταλέντων από τη μετα-αναπτυξιακή μετάβαση σε πρόωρη διαταραχή.
Η ελληνική καλαθοσφαίριση, με την πλούσια ιστορία και το πάθος των φιλάθλων της, βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι. Η πλοήγηση στην εποχή της πολιτικής NIL απαιτεί όχι παθητική προσαρμογή, αλλά προορατικό, συνεργατικό πειραματισμό σε όλο το σύστημα, ώστε να διατηρηθεί η πολιτιστική της συνοχή και η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της. Το ερώτημα δεν είναι αν το NIL θα επηρεάσει την Ελλάδα. Αυτό ήδη συμβαίνει. Το ερώτημα είναι αν η Ελλάδα μπορεί να επηρεάσει το πώς».
*Την επιστημονική ομάδα συγκροτούν οι:
Δρ Δημήτριος Μπούρδας, δ/ντής Σχολής Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης Χανίων / εξωτερικός ερευνητής του Τομέα Αθλοπαιδιών της Σχολής Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, ΕΚΠΑ.
Δρ Παντελεήμων Μπακιρτζόγλου, ΕΕΠ Προπονητική Καλαθοσφαίρισης, Σχολή Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, ΑΠΘ.
Δρ Αντώνιος Κ. Τραυλός, καθηγητής Ψυχολογίας του Αθλητισμού και Κινητικής Μάθησης, Τμήμα Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού, Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητας Ζωής, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
Δρ Απόστολος Θέος, αναπληρωτής καθηγητής Αθλητιατρικής, Τμήμα Κοινωνικής Ιατρικής και Αποκατάστασης, Πανεπιστήμιο Ούμεο.
Δρ Εμμανουήλ Ζαχαράκης (καθηγητής Διδακτικής και Προπονητικής Καλαθοσφαίρισης, Τομέας Αθλοπαιδιών, Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, ΕΚΠΑ).
Πηγή: kathimerini.gr
