ΑΠΕΔΡΑΣΑΝ και... ελπίζουν Άρης και Ομόνοια
Με δύο αναμετρήσεις έπεσε η αυλαία της 12ης αγωνιστικής του πρωταθλήματος.
Ακολουθήστε μας στο Google news
Από επιμελώς αξύριστος, με γένια μερικών ημερών, αναγκαστικά ξυρισμένος. Τα χέρια, με τα οποία έστελνε την πορτοκαλί μπάλα στο καλάθι, δεμένα μπροστά του. Με χειροπέδες. Ίσα που να μπορούν να (συγ)κρατούν έναν κίτρινο φάκελο.
Ο Χοσέ Ορτίθ το 2012 οδηγείται στη φυλακή και ένα ολόκληρο έθνος αδυνατεί να το πιστέψει. Μία εικόνα χίλιες πικρές λέξεις. Μία εικόνα, (φτιαγμένη από) 218 δενδρύλλια. Κάνναβης. Που καλλιεργούσε μέσα στο ίδιο το σπίτι του ο κορυφαίος Πορτορικανός μπασκετμπολίστας. Ο «Πικουλίν » Ορτίθ, όπως τον μάθαμε κι εμείς.
Το «ζιζάνιο», παρατσούκλι που φέρει από παιδί, επειδή έκανε διαφόρων ειδών φάρσες σε έναν γείτονα της φαμίλιας του, φύτρωσε και στον θεσσαλικό κάμπο. Παρατηρήθηκε από τη Θεσσαλονίκη μέχρι το Ηράκλειο, ενόχλησε όποιους αντιπάλους βρέθηκαν κοντά του από το νησί της Καραϊβικής και τις ΗΠΑ (στο ΝΒΑ) μέχρι τη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη.
Πρωτίστως, στις δυόμισι και βάλε δεκαετίες που διήρκεσε η καριέρα του, ήταν ο ηγέτης της Εθνικής του Πουέρτο Ρίκο. Τότε που δεν έλειπε από μεγάλη διοργάνωση και κοίταζε στα μάτια κάθε “μεγάλο” της εποχής. Αυτή κι αν ήταν ζιζάνιο…
Γι’ αυτό και το σοκ μιας ολόκληρης χώρας για τον έκπτωτο ήρωα. Για το τέκνο του Αϊμπονίτο, όπου είδε το πρώτο φως στις 25 Οκτωβρίου του 1963. Ο ίδιος βέβαια θεωρεί ιδιαίτερη πατρίδα του το Καγέι, όπου μεγάλωσε. Ήταν τα χρόνια που η «πόλη της ομίχλης», επί Δημαρχίας του εμβληματικού Ράφαελ Κόκα (ε μα, κάτι συνειρμοί τώρα) Νάβας, μεγάλωσε κι εκείνη.
Το Καγέι εξελίχθηκε σε βιομηχανικό κέντρο και ξακουστή πανεπιστημιούπολη του Πουέρτο Ρίκο, ο Χοσέ Ράφαελ «Πικουλίν» Ορτίθ Ρίχος στον καλύτερό του αθλητή. Οξύμωρο το προσωνύμιό του (που απαντάει με τους Piculines και στον «Μάγο του Οζ»), διότι ετυμολογικά βαστάει από το «pequeñο», το οποίο σημαίνει «μικρός». Γίγαντας 211 εκατοστών έγινε, από τα 17 του με την Ατλέτικο Ντε Σαν Χερμάν μπήκε στον κόσμο των μεγάλων. Έναν κόσμο που γνώρισε και από την καλή και από την ανάποδη.
Φόργουορντ-σέντερ με άρτια τεχνική κατάρτιση και πλαστικές κινήσεις, ψηλός δίχως τα φοβερά αθλητικά προσόντα, αλλά που στο χαμηλής δυναμικότητας τοπικό Πρωτάθλημα κάρφωνε όπως και όποτε ήθελε.
Απέκτησε και το παρατσούκλι «Κονκόρδε» για τις πτήσεις του. Όπως προφέρουν οι -ισπανόγλωσσοι κατά βάση- Πορτορικανοί το (αεροπλάνο) Concorde δηλαδή. Παρεμπιπτόντως, και το επίθετό του Ορτίς προφέρεται κανονικά.
Διέθετε παιχνίδι τόσο με πλάτη όσο και με πρόσωπο, απειλούσε ακόμα και από τη γραμμή του τριπόντου. Από πιο κοντά χρησιμοποιούσε συχνότατα το ταμπλό. Στα 22 του έστεψε τη Σαν Χερμάν Πρωταθλήτρια μετά από 35 χρόνια, έχοντας μέσους όρους 25.5 πόντων και 14.4 ριμπάουντ. Τι άλλο να καθόταν να έκανε εκεί;
Έχοντας ούτως ή άλλως την αμερικανική ιθαγένεια, μιας και το Πουέρτο Ρίκο είναι ελεύθερο κράτος μεν, ενωμένο (σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής και Άμυνας) με τις ΗΠΑ δε, έφυγε για το Όρεγκον Στέιτ και το NCAA. Κυριάρχησε κι εκεί, βάζοντας στη δεύτερη σεζόν του 22.3 πόντους με 58.4% εντός παιδιάς. Τον “τάιζε” ένας τύπος που τον έλεγαν Γκάρι Πέιτον!
Επιλογή ψηλά, στο Νο 15 του ντραφτ του ΝΒΑ του 1987, πέρασε την πρώτη επαγγελματική σεζόν της καριέρας του στην Ισπανία με τη Σαραγόσα των αδερφών Αρθέγκα, τερματίζοντας μονάχα πίσω από Μπαρτσελόνα και Ρεάλ. Την δεύτερη μάλιστα λίγο έλειψε να την αποκλείσει στους ημιτελικούς. Οι δύο τελευταίοι κρίθηκαν στον πόντο. Στις επικές μονομαχίες του με τον Φερνάντο Μαρτίν, έριξε 33άρα και 26άρα στα συγκεκριμένα ματς. Τι άλλο να καθόταν να έκανε εκεί;
ΝΒΑ, το λοιπόν. Για να τα βάλει με τα είδωλά του, τον Καρίμ Αμπντούλ-Τζαμπάρ και τον Ρόμπερτ Πάρις. Επιλογή των Γιούτα Τζαζ, επί Τζον Στόκτον και Καρλ Μαλόουν. Και με τον ύψους 2.24μ. Μαρκ Ίτον στο “5”. Κι όμως. Σε ένα σούπερ ψηλό και βαρύ σχήμα, μαζί με τον «ταχυδρόμο» και τον μακαρίτη λευκό σέντερ, ο φίλος μας ξεκίνησε 15 φορές στη ρούκι σεζόν. Μία όμως που ξεκινούσε, μία που έβγαινε και… δεν ξανάμπαινε.
Στη διετία του στο Σολτ Λέικ Σίτι κατέγραψε 64 συμμετοχές των μόλις έξι λεπτών σε μέσο όρο. Τhanks, but no thanks…
Κόπηκε στις αρχές του 1990 και η Ρεάλ, η οποία δεν τον είχε ξεχάσει, τον κάλεσε στη Μαδρίτη. Τύποις, ως ξένος, αντικατέστησε τον Ντένις Νατ. Έναν Αμερικανό γκαρντ. Στην πραγματικότητα πήρε τη θέση του Φερνάντο Μαρτίν. Ο αντίπαλός του σε εκείνες τις μονομαχίες του 1988 είχε σκοτωθεί σε αυτοκινητικό δυστύχημα λίγες εβδομάδες νωρίτερα…
Το πιθανότερο πάντως είναι να θυμάστε τον Ορτίθ με «blaugrana» χρώματα.
Κοτζάμ πρώτος σκόρερ και ριμπάουντερ της Μπαρτσελόνα σε Τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών ήταν το 1991. Τα σχετικά 12άρια δεν απέτρεψαν την έκπληξη, με θύτη την αποδυναμωμένη (και μετονομασμένη σε ΠΟΠ 84) Γιουγκοπλάστικα στο Παρίσι.
Παίζοντας δίπλα στον Όντι Νόρις και υπό τις οδηγίες του Μπόζινταρ Μάλκοβιτς, είχε προλάβει ήδη να σηκώσει το Copa Del Rey στη γνώριμή του Σαραγόσα, επίσης ως πρώτος σκόρερ και ριμπάουντερ των Καταλανών στον Tελικό. Οι άλλοι Καταλανοί, της Μπανταλόνα, τον άφησαν με τα χέρια αδειανά ως προς το Πρωτάθλημα ξανά, όπως το 1990, όταν έπαιζε στη Ρεάλ.
Άλλη μια χρονιά στη Βαρκελώνη, άλλες δύο στην Ισπανία με Ανδόρα και Μάλαγα, έναρξη πια του ελληνικού κεφαλαίου το 1995. Αδειανά χέρια; Last… country. Στη χώρα μας βρήκε ένα ακόμα φιλόξενο μέρος. Του άρεσαν η ζωή, το κλίμα, το φαγητό. Και κατέκτησε ολόκληρη ευρωπαϊκή κούπα με τον Άρη.
Πρώτα έγινε παίκτης της Λάρισας, αντικαθιστώντας τον Φεβρουάριο του ’95 τον Μπρεντ Σκοτ. Ήταν 31 στα 32, δεν ήταν ο κυρίαρχος ψηλών της Ρεάλ και της «Μπάρτσα». Δεν ήταν και στην καλύτερή του φυσική κατάσταση. Στον Γυμναστικό όμως έπεσε στα χέρια ενός κορυφαίου… γυμναστή. Του Ανδρέα Γκατζούλη, ρούκι τότε σε τοπ ομάδες μπάσκετ. Χρόνια δηλαδή προτού περιλάβει τον Βασίλη Σπανούλη σε Μαρούσι και Ολυμπιακό.
Ο βετεράνος ψηλός συστήθηκε με 14 πόντους και 17 ριμπάουντ (!) στο εκκωφαντικό 92-69 επί της ΑΕΚ και έμεινε σε επίπεδα νταμπλ-νταμπλ και στον μέσο όρο των 14 εμφανίσεών του (16.9 π., 11.1 ρ.), παίζοντας δίπλα στον Μέλβιν Τσίτουμ.
Το καλοκαίρι κατηφόρισε στο Ηράκλειο, για να αγωνιστεί δίπλα σε μία άλλη τεράστια (και σωματοτυπικά, αν το δει κάποιος) μορφή εκείνης της εποχής, τον Ριτς Ρέλφορντ, αλλά και τον Αργύρη Παπαπέτρου. Σε αρκετά ματς δεν έβγαινε ούτε για δευτερόλεπτο. Νίκησε πάλι την ΑΕΚ, πρώτευσε στην Α1 στα ριμπάουντ με 13.3, σημείωνε και 19.2 πόντους.
“Προαγωγή” το 1996 στον Άρη, τον οποίον είχε εκτελέσει μέσα στο Αλεξάνδρειο με 32άρα ως παίκτης της Μπαρτσελόνα πέντε χρόνια νωρίτερα, στην πιο επιβλητική ευρωπαϊκή παρουσία του με τους Καταλανούς.
Στο δε ΝΒΑ το ρεκόρ του ήταν οι 15 πόντοι, από μια νίκη 129-101 των Τζαζ επί των Νετς το 1989.
Γιατί μας ήρθε η φλασιά για το ΝΒΑ; Διότι σε εκείνον τον αγώνα ο προσωπικός του αντίπαλος ήταν ο Τσαρλς Σάκλφορντ, με τον οποίον συνέθεσε δίδυμο πύργων στον «αυτοκράτορα»! Το 14.2-9.7 στην Α1 δεν ήταν τίποτα μπροστά στα νούμερα και κυρίως την ψυχή που κατέθετε στα ευρωπαϊκά παιχνίδια. Αποκορύφωμα ο διπλός Τελικός με την Τόφας Μπούρσα.
Στον πρώτο, το 77-66 του συλλόγου της Προύσας μέσα στο Παλαί, ήταν με 19 πόντους ο μοναδικός διασωθείς. Το ήδη άσχημο κλίμα, απόρροια των καθυστερήσεων στις πληρωμές, έγινε αποπνικτικό. Είχε προηγηθεί και μια ήττα από τον ΒΑΟ, ενώ λίγες ημέρες πριν τη ρεβάνς ο Πορτορικανός απείχε από τις προπονήσεις!
Ο Πρόεδρος του ΤΑΚ, Ζαφείρης Σαμολαδάς, εξέφρασε και δημόσια την απογοήτευσή του για τη στάση της κολώνας της ομάδας.
Το «παρών» πάντως το έδωσε κανονικά ο Ορτίθ στο δεύτερο ματς. Και τι «παρών»… Με 25άρα ήταν ο κορυφαίος και στο 88-70, με το οποίο ο Άρης του Λευτέρη Σούμποτιτς ανέτρεψε στην Τουρκία διψήφια διαφορά και κάθε προγνωστικό, κατακτώντας το Korać.
Έμεινε και δεύτερη χρονιά στους «Κιτρίνους», επανήλθε σε διπλούς μέσους όρους (11.7-12.1), το Κύπελλο ωστόσο του 1998 δεν το σήκωσε. Οι απληρωσιές (sic) συνεχίστηκαν και με τον Τίιτ Σοκ αποχώρησε πριν το Final 4 του Αλεξάνδρειου, όπου η ομάδα του Χρήστου Μαγκώτσιου σόκαρε Παναθηναϊκό και ΑΕΚ.
Τι κι αν οσονούπω 35άριζε; Για τη σεζόν 1998-1999 τον πήρε ο αγριεμένος ΠΑΟΚ του Απόστολου Αλεξόπουλου, ο οποίος ξόδεψε 1 δισεκατ. παλιές καλές δραχμές για τον Κλάουντιο Κολντεμπέλα, τον Φράνκι Κινγκ, τον Γουόλτερ Μπέρι και τον Πορτορικανό.
Ο τελευταίος είχε εξασφαλίσει και κοινοτικό διαβατήριο, ποιος τον έπιανε… Πιάστηκε εν τέλει ντοπέ. Στη στανοζολόλη, απασχολώντας για πρώτη φορά αρνητικά την επικαιρότητα. Ο «Δικέφαλος του Βορρά» κατήγγειλε το (διετές παρακαλώ, για 1.8 εκατ. δολάρια) συμβόλαιό του, ο παίκτης δικαιώθηκε αργότερα, ισχυριζόμενος πως έλαβε αγωγή για μία λοίμωξη, το θέμα είναι ότι δεν τον είδαμε ξανά.
Εθνικό είδωλο στο Πουέρτο Ρίκο δεν έγινε βέβαια για τις ευρωπαϊκές του επιτυχίες ούτε καν για τη συμμετοχή του ως ο πρώτος παίκτης της (ημιαυτόνομης) αμερικανικής κτήσης στο ΝΒΑ. Μια ζωή παρών με το εθνόσημο, κατέστησε τους «12 Magnificos» υπολογίσιμη δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο ψηλός με το «4» στην πλάτη πήρε μέρος σε τέσσερεις Ολυμπιακούς Αγώνες και σε τέσσερα (ναι!) Μουντομπάσκετ.
Διεθνής από 19 του, έβαλε στην οκτάδα των Ολυμπιακών της Σεούλ μια ομάδα που δεν είχε προκριθεί στους προηγούμενους, σημειώνοντας 12.5 πόντους.
Δύο χρόνια αργότερα, ανεβαίνοντας το 1990 στους 18.4, χάρισε στο Πουέρτο Ρίκο την υψηλότερη θέση της ιστορίας του σε Παγκόσμιο Πρωτάθλημα: την τέταρτη στην Αργεντινή, καταγράφοντας μάλιστα τις καλύτερες εμφανίσεις του απέναντι στη Γιουγκοσλαβία του Βλάντε Ντίβατς (23 π. ο Ορτίθ) και τις ΗΠΑ του Αλόνζο Μούρνινγκ (22 και 25).
Στην επόμενη διοργάνωση έκανε νταμπλ-νταμπλ (14-11) απέναντι στον σούπερ φορμαρισμένο στον Καναδά, Παναγιώτη Φασούλα, και η Ελλάδα έχασε 72-64. Στην Ατλάντα το ’96 οργίασε, τερματίζοντας δεύτερος σκόρερ του Ολυμπιακού τουρνουά με 25 πόντους μέσο όρο! Μονάχα ο Όσκαρ Σμιντ ξεπέρασε τον ψηλό, ο οποίος βρήκε τον μάστορά του πάντως από την «αράχνη». Έχοντας ξεκινήσει με 37 και 35 πόντους, έπεσε στους 13 στο 80-69 της «επίσημης αγαπημένης»…
Φυσικά παρών και στο Μουντομπάσκετ της Ελλάδας το 1998 (με 16.5 π.), έμπασε την παρέα του στην οκτάδα το 2002 στην Ιντιανάπολις και ολοκλήρωσε την εθνική παρουσία του σε μεγάλες διοργανώσεις πάλι στα μέρη μας. Στους Ολυμπιακούς του 2004.
Η μοναδική μάλιστα διψήφια εμφάνισή του έγινε απέναντι στην… αναπόφευκτη Ελλάδα, που είχε σέντερ τον Λάζαρο Παπαδόπουλο. Σχεδόν 41 ετών, ο Ορτίθ όχι απλώς ήταν εκεί μα είχε φροντίσει ο ίδιος να μη χαθεί και το συγκεκριμένο ραντεβού των Πορτορικανών. Έναν χρόνο νωρίτερα, στο FIBA AmeriCup που λειτουργούσε και ως Προολυμπιακό τουρνουά, έκανε το ματς της ζωής του.
Αν και υπέργηρος μπασκετικά, στον μικρό Τελικό, ο οποίος έδινε το τρίτο και τελευταίο εισιτήριο για την Αθήνα, έκανε τριπλ νταμπλ στο νικηφόρο 79-66 με 21 πόντους, 10 ριμπάουντ και 10 ασίστ! Μοίρασε και επτά ταπίδια, έκλεψε τρεις μπάλες από τον Στιβ Νας και τους συμπαίκτες του. Το κοινό στο Σαν Χουάν, πρωτεύουσα του Πουέρτο Ρίκο, έτριβε τα μάτια του.
«Νos vemos en Atenas», όπως έγραφε το τεράστιο πανό στο Roberto Clemente Coliseum. «Τα λέμε στην Αθήνα» δηλαδή. Ο «Πίκου» το λοιπόν μας ξανάρθε και δεν παρέλειψε να κεράσει με την παρέα του και μια 20άρα τις ΗΠΑ του Τιμ Ντάνκαν. Με 92-73 είχαν σοκάρει την ομάδα και των νεαρών ΛεΜπρον Τζέιμς και Ντουέιν Γουέιντ οι απίθανοι Πορτορικανοί.
Σημειωτέον ότι στη δική τους ήπειρο όλα εκείνα τα χρόνια είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο «μίστερ τέσσερα» πήρε μετάλλια… 14 (τα οκτώ Χρυσά): δύο σε Παναμερικανικά Πρωταθλήματα, πέντε στα FIBA AmeriCup της ακόμα μεγαλύτερης σημασίας (αφού αυτά έδιναν πρόκριση στις κορυφαίες διοργανώσεις), έξι σε Πρωταθλήματα Κεντρικής Αμερικής συν ένα σε Αγώνες Καλής Θελήσεως.
Ένας “basketball freak”, ο οποίος επί 26 χρόνια δεν καθόταν ποτέ, μιας και κάθε καλοκαίρι έπαιζε και στο Πρωτάθλημα του Πουέρτο Ρίκο (!), ο Ορτίθ καταπιάστηκε με διάφορα πράγματα αφότου κρέμασε τα παπούτσια. Και δεν του πήγε τίποτα καλά.
Έχοντας πάρει κι ένα Πρωτάθλημα Βενεζουέλας το 1997 κι έχοντας παίξει μια επταετία μετά τον Άρη στους Κανγκρεχέρος Ντε Σαντούρσε, ο «Πικουλίν» έκλεισε την καριέρα του το 2006, στο Αρεσίμπο. Σημάδια του ανιχνεύτηκαν για μερικές ημέρες και στο Μεξικό το 2008, μα από καιρό πια τον απασχολούσαν άλλα πράγματα.
Ένα εστιατόριο, ονόματι «Πάτρια», που βάρεσε κανόνι. Μια εμπλοκή στην πολιτική και… δύο προεκλογικές εκστρατείες για Γερουσιαστής με το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα, οι οποίες τον άφησαν σε μη εκλόγιμη θέση. Ενδιάμεσα κι ένα διαζύγιο με την ηθοποιό Νιρίτα Ρουίς, μητέρα της βολεϊμπολίστριας κόρης του, Νέιρα.
Δεν πα’ να ‘χε βγάλει γύρω στα 10 εκατ. δολάρια από το μπάσκετ, να ήταν ο αθλητικός ήρωας ενός ολόκληρου λαού, να είχε φτιάξει νέα στέρεα σχέση με τη Σίλβια Ρίος; Μέσα του ένιωθε άδειος.
Άρχισε τις καταχρήσεις, από το ποτό πέρασε στα ναρκωτικά. Για να φτάσουμε το 2012 στον σιδηροδέσμιο Ορτίθ. Σε έφοδο της Αστυνομίας λίγους μήνες νωρίτερα στο σπίτι του κατασχέθηκαν 218 δενδρύλλια κάνναβης, αξίας 150.000 δολαρίων. Ισχυρίστηκε μάλιστα ότι όλη αυτή η… φυτεία ήταν για προσωπική χρήση!
Αρνήθηκε να “δώσει” άλλα άτομα, απέφυγε την κατηγορία του εμπορίου ναρκωτικών, μα δεν απέφυγε και τη στενή. Βρέθηκαν σπίτι του και σφαίρες πυροβόλου όπλου AR-15, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης έξι μηνών. Συν άλλοι εννιά, αμέσως μετά, εγκλεισμού σε κέντρο απεξάρτησης, χώρια τα τέσσερα χρόνια εν συνεχεία σε καθεστώς επιτήρησης. Έξω με αναστολή κοινώς και με υποχρέωση εκπλήρωσης 600 ωρών κοινωνικής εργασίας.
Δεν του είχαν μείνει καν λεφτά ώστε να πληρώσει δικηγόρο (και ορίστηκε δημόσιος συνήγορος), παραδέχθηκε ότι πέρασε κατάθλιψη και έχασε κάποια στιγμή την μπάλα. Στη φυλακή του Γκουαϊνάμπο, μαζί με 1.600 κρατουμένους, το έριξε στο διάβασμα. Ρούφηξε πάνω από 25 βιβλία, αναστοχάστηκε τη ζωή και τα λάθη του, πάντως λίγα χρόνια αργότερα ξαναμπήκε μέσα για μερικούς μήνες, επειδή δεν είχε συμπληρώσει τις απαιτούμενες ώρες κοινωνικής εργασίας.
Έκτοτε φαίνεται να βρήκε την εσωτερική ηρεμία. Άνοιξε μια πιτσαρία (που κι αυτή κάποια στιγμή έκλεισε), έγινε μέλος του FIBA Hall of Fame και πρεσβευτής της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας, είδε το «4» να αποσύρεται από την Εθνική Πουέρτο Ρίκο.
Στην προετοιμασία μάλιστα για το Μουντομπάσκετ ’23 τον κάλεσε ο Τζένεραλ Μάνατζερ Κάρλος Αρόγιο να επισκεφτεί το αντιπροσωπευτικό συγκρότημα. Αν και επίσης τεράστια φυσιογνωμία του πορτορικανικού μπάσκετ, ο παλιός ΝΒΑer ήταν απλώς (με τον Τζέι Τζέι Μπαρέα) κορυφαίος για την επόμενη γενιά. Κορυφαίος γενικότερα, και για εκείνον, είναι ο ψηλός με τον οποίον συνυπήρξε στην Ολυμπιακή αποστολή του 2004.
Ο «Πίκου» πήρε από κοντά και προπόνησε για μερικές ημέρες, διδάσκοντας τα μυστικά των θέσεών του(ς), τον Τζορτζ Κόντιτ, τον οποίον είδαμε στον Προμηθέα, προτού υπογράψει το καλοκαίρι του 2023 στους Τρέιλ Μπλέιζερς. Κι αυτός για τον GOAT Ορτίθ έκανε λόγο.
«Δεν είμαι παρά εκείνο το παιδί που πρωτόπαιξε στα ανοιχτά γήπεδα με ένα πάνινο τόπι, παραγεμισμένο με κουρέλια», λέει ταπεινά ο «Πικουλίν», ο οποίος στην πορεία του χρόνου εξελίχθηκε στη σημαία της Εθνικής του.
Υποκύπτοντας στους δαίμονές του, η σημαία του Πουέρτο Ρίκο με τις κόκκινες και λευκές οριζόντιες ρίγες κάποια στιγμή κουρελιάστηκε. Στην αριστερή της πλευρά όμως, μέσα στο μπλε ισόπλευρο τρίγωνο, υπάρχει ένα αστέρι. Αυτή η λάμψη, των αγωνιστικών του κατορθωμάτων, δεν ξεθωριάζει ποτέ.